Zülmətdə yanan məşəl: Firidun bəy Köçərli

XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan xalqının taleyi savadsızlıq, cəhalət və siyasi burulğanlar içində sınanarkən bu qaranlıqda bir məşəl yanırdı – Firidun bəy Köçərli. O məşəl ki, yol göstərirdi, o yol ki, maarifə, ana dilinə, milli oyanışa aparırdı.

Fortunamag.az bildirir ki, Firidun bəy 1863-cü ilin yanvarında Şuşada dünyaya gəldi. Uşaqlığı Qarabağın təbiəti, Şuşanın mədəni mühiti ilə yoğruldu. Atası Əhməd bəy onun təhsilinə xüsusi diqqət yetirir, əvvəl mədrəsədə, sonra rus məktəbində oxutduraraq dövrün tələbinə uyğun yetişdirirdi. Elə bu yol onu Qafqazın ən qabaqcıl təhsil ocaqlarından biri olan Qori Müəllimlər Seminariyasına gətirdi. Burada Firidun bəyin dünyagörüşü formalaşdı, maarifçilik idealları bərkiyib həyat amalına çevrildi.

Seminariyanı bitirdikdən sonra İrəvan gimnaziyasında müəllimliyə başlayan Firidun bəy təkcə dərs demirdi – millət yetişdirirdi. Ana dilini, əxlaqı, düşünməyi öyrədirdi. O inanırdı ki, xalqı yaşadan torpaqdan əvvəl dildir. Elə buna görə də yazırdı: “Ana dili millətin mənəvi diriliyidir.”

Onun müəllimlik yolu Qori Müəllimlər Seminariyası ilə yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Burada Firidun bəy həm pedaqoq, həm təşkilatçı, həm də maarif ordusunun səssiz sərkərdəsi idi. Eyni zamanda publisistik fəaliyyət göstərir, qəzet və jurnallarda cəmiyyətin ağrılarını dilə gətirir, cəhalətə qarşı sözlə mübarizə aparırdı.

Firidun bəy Köçərli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının təməl daşlarını qoyanlardan biridir. Onun 1908-ci ildə yazdığı üçcildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı” əsəri xalqın söz xəzinəsini tarixə çevirən möhtəşəm bir abidədir. Bu kitabda 130-dan artıq şair və yazıçının yaradıcılığına işıq tutulur, Azərbaycan ədəbiyyatının qədimliyi və estetik gücü elmi faktlarla sübut edilir. Bu əsər sadəcə kitab deyil, milli yaddaşın yazıya köçürülmüş formasıdır.

Firidun bəy həm də mahir tərcüməçi idi. Puşkin, Lermontov kimi klassikləri ana dilimizə çevirir, Axundzadəni rus oxucusuna tanıdırdı. O, dillər arasında körpü salırdı – amma bu körpünün mərkəzində həmişə Azərbaycan dili dayanırdı.

1918-ci ildə Qori seminariyasının Azərbaycan bölməsini Qazaxa köçürməsi Firidun bəyin tarixi xidmətlərindən biridir. Qazax Müəllimlər Seminariyasının əsasını qoyaraq, çətin və keşməkeşli bir dövrdə milli təhsilin yaşamasına nail oldu. Bu, təkcə pedaqoji deyil, milli-siyasi cəsarət nümunəsi idi.

Lakin maarif fədaisinin ömrü yarımçıq qırıldı. 1920-ci ilin aprel çevrilişindən sonra Firidun bəy Köçərli haqsız ittihamlarla həbs edildi və iyun ayında güllələndi. Onu öldürdülər, amma fikrini, yolunu, ideyasını yox.

Firidun bəy Köçərli ana dilinin keşiyində duran vicdan idi.

Bu gün onun adı Azərbaycan maarif tarixində zülmətdə sönməyən bir ulduz kimi yaşayır. Xalq yaddaşı belə insanları unutmaz. Çünki millətini sevənlər zamanla yox olmur – zamana çevrilir.

Fortunamag.az