Xədicə Əlibəyova: İlk qadın redaktorumuz

XX əsrin əvvəlləri… Qaranlıqla işığın, cəhalətlə oyanışın çarpışdığı bir dövr. O illərdə Azərbaycan qadını üçün məktəb qapısına yaxınlaşmaq belə böyük cəsarət sayılırdı. Cəmiyyətin sərt qaydaları, köhnə düşüncənin ağır kölgəsi qızların yoluna daş kimi düşmüşdü. Lakin bütün bu sükutun içində bir qadın vardı ki, səsi alov kimi qaranlığı deşdi – Xədicə Əlibəyova…

Fortunamg.az bildirir ki, uşaqlığını Tiflis küçələrinin yüngül mehində keçirən Xədicə xanımın qəlbində çox erkən yaşlarından bir arzu boy atmışdı: qadınların da ictimai həyatın bir parçası olması. Tiflis Qızlar gimnaziyasını bitirdikdən sonra tibb təhsili alması da elə bu arzuya gedən yolun ilk addımı idi. Sonra tale onu Mustafa bəy Əlibəyovla birləşdirdi. Bu ittifaq iki insanın deyil, iki ideyanın birləşməsi idi — maarifin, yeniliyin, qadın azadlığının birləşməsi…

Bakı o illərdə yanıb-tutuşan bir şəhər idi — neft buruqlarının içində doğulan sərvət, həyat tempini ildırım kimi sürətləndirirdi. Amma qadının adı hələ də daha çox ev divarlarının arasına bağlı idi. Elə buna görə 22 yanvar 1911-ci ildə işıq üzü görən bir qəzet tarix üçün kiçik, amma millətin yaddaşı üçün böyük bir addım idi. “İşıq” — adının özü ilə mənası arasında heç bir məsafə olmayan bir qəzet…

Xədicə xanım bu qəzetin redaktoru kimi yalnız mətnləri deyil, həm də bir düşüncə tərzini redaktə edirdi. Qadının kim olduğunu, nəyə qadir olduğunu sübut etməyə çalışırdı. Onun yazılarında təkcə maarif çağırışı yox, həm də bir ana səsi, bir ziyalı nəfəsi, bir mübariz ürəyin ritmi duyulurdu. “Hüquqlarımız” adlı məqalələrində o, qadının cəmiyyətə qatılmasını sadəcə arzu kimi deyil, zərurət kimi təqdim edirdi. O dövrdə bu, cəsarətin ən təmiz forması idi.

“İşıq”ın ətrafında toplaşan ziyalı qadınlar — müəllimələr, publisistlər, maarif fədailəri — sanki yeni bir mədəni hərəkatın görünməyən qanadları idilər. Onlar hər biri öz yazısı, öz imzası ilə bir istiqlal havası yaradırdı: savadlanmış ana — savadlı övlad, savadlı övlad — ayıq millət demək idi. Ziyalı kişilərin də qəzetə göndərdikləri təbrik məktubları onun əhəmiyyətinin bir işarəsi idi: yenilik artıq dayanmaq bilmirdi, yolunu açmışdı.

Lakin yolun sonunda çətinliklər pusquda idi. Cəmiyyətin təlaşlı reaksiyaları, keçmişin möhkəm bağları “İşıq”ın sönməsinə çalışırdı. Qəzetin taleyinə kölgə düşəndə Xədicə xanımın imperatriçaya müraciət etməsi — bu, həm inad, həm iradə, həm də millətə olan sədaqətin bir nümunəsi idi. O, maarifi müdafiə edirdi, çünki bilirdi: cəhalətə qarşı mübarizədə ən güclü silah məhz işıqdır.

Lakin tale qəzetin ömrünü bir illə məhdudlaşdırdı. 68 nömrə… Amma bəzən bir millətin oyanışına yüz illər çatmır, bir qəzet isə buna bir il yetir.

Şəkiyə köçdükdən sonra da Xədicə xanımın içindəki məşəl sönmədi. O, həkim kimi insanlara şəfa verirdi, lakin həmişəki kimi yenə də qadınların maariflənməsi üçün çalışırdı — savad kursları açır, klub yaradır, kəndlərin, məhəllələrin qaranlığına daha bir işıq vururdu. Onun həyat yolu tibb kabinetlərindən qəzet səhifələrinə, oradan da qadınların ruhuna gedən uzun bir işıq cığırı idi.

1961-ci ildə Xədicə Əlibəyova bu dünyadan köçdü. Amma onun qoyduğu iz silinmədi. O, öz adı kimi millətinə bir “işıq” bəxş etmişdi.

Bu gün Azərbaycan qadınının müasir, söz sahibi, fəaliyyət göstərən bir qüvvə olması — Xədicə kimi fədakar qadınların zəhməti ilə toxunan bir tarixdir. Onlar səssiz, bəzən görünməz, amma unudulmaz alov kimi yolumuzu işıqlandırır. Xədicə Əlibəyovanın həyat hekayəsi bir daha sübut edir: bir qadının yandırdığı işıq minlərlə taleyi dəyişə bilər.

Material “İnnovativ Proqress və Ekologiya” Sosial-İqtisadi İnkişafa Dəstək İctimai Birliyinin “İnnovativ proqress və tarix” layihəsi çərçivəsində təqdim olunur.

Fortunamag.az