Tibb – Xərçəngin erkən diaqnostikasında yeni üsullar

Xərçəng ən ciddi tibbi problemlərindən biri olaraq qalır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il 10 milyondan çox insan bu xəstəlikdən həyatını itirir. Ən böyük çətinlik isə xəstəliyin çox zaman gec mərhələdə aşkarlanmasıdır. Çünki xərçəng ilk dövrlərdə gizli şəkildə inkişaf edir, xəstəyə ciddi narahatlıq vermir və bu səbəbdən diaqnoz gec qoyulur. Əgər xərçəng erkən mərhələdə aşkarlansa, müalicə şansı xeyli yüksəkdir. Son illərdə məhz bu istiqamətdə mühüm elmi tədqiqatlar aparılır və kəşflər əldə olunub.

Ən mühüm yeniliklərdən biri “liquid biopsy” – maye biopsiya üsuludur. Ənənəvi üsullarda həkimlər şişdən toxuma nümunəsi götürərək analiz aparırdılar. Bu, həm ağrılı, həm də riskli prosedur sayılır. Maye biopsiyada isə yalnız xəstənin qanından analiz götürülür. Qanda dövr edən xərçəng hüceyrələrinin parçaları və ya onların genetik materialı aşkar edilir. Bu üsul təhlükəsizdir və daha tez nəticə verir. Dünyanın bir çox ölkəsində artıq klinikalarda bu texnologiya sınaqdan keçirilib.Bu sınaqların nəticələri də uğurludur.

Onkoloji diaqnostikada genetik analizlərin də əhəmiyyəti artır. Alimlər artıq bilirlər ki, hər bir insanın genetik quruluşu onun xərçəng riskini müəyyənləşdirir. Bu sahədə “personalizə edilmiş tibb” anlayışı ön plana çıxır. Yəni hər bir insanın genetik məlumatı əsasında onun xəstəliyə tutulma ehtimalı hesablanır və həkimlər qabaqlayıcı tədbirlər görməyə başlayır. Məsələn, ailəsində döş və ya yumurtalıq xərçəngi olan qadınlarda xüsusi gen mutasiyaları aşkarlanırsa, onlar mütəmadi müayinələrdən keçirilir. Bu da xəstəliyin vaxtında aşkarlanmasını təmin edir.

Bir başqa maraqlı yenilik isə xərçəngin nəfəs analizi ilə diaqnostikasıdır. Xüsusi cihazlar nəfəsdəki biokimyəvi dəyişiklikləri aşkar edərək xərçəngin ilkin əlamətlərini müəyyən edə bilir. Bu metod hələ laborator mərhələsindədir, amma gələcəkdə sürətli və ağrısız diaqnostika vasitəsi ola bilər.

Bütün bu yeniliklər tibbin əsas məqsədinə xidmət edir – xəstəliyi erkən mərhələdə aşkar etmək və insan həyatını xilas etmək. Çünki erkən diaqnoz qoyulan hallarda müalicənin effektivliyi 80-90 faiz arasında dəyişir. Gecikmiş mərhələdə isə bu göstərici xeyli aşağı düşür. Bu səbəbdən alimlərin diqqəti məhz ilkin mərhələlərin aşkarlanmasına yönəlib.

Əlbəttə, bütün bu üsulların geniş tətbiqi üçün hələ maliyyə və texnoloji çətinliklər var. Ancaq elm adamları əmindirlər ki, yaxın 10-15 ildə bu metodlar tibbin gündəlik praktikasına tam daxil olacaq. O zaman xərçəng artıq ölüm hökmü deyil, vaxtında aşkar edilən və uğurla müalicə olunan xəstəlik olacaq.

Bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, gələcəyin tibbi həm də “proaktiv” olacaq. Yəni həkimlər xəstəlik baş vermədən onun qarşısını almağa çalışacaqlar. Genetik analiz, süni intellekt və maye biopsiya birgə tətbiq olunduqda hər bir insan üçün fərdi sağlamlıq xəritəsi hazırlanacaq. Bu xəritə riskləri əvvəlcədən göstərəcək, həkimlər isə qabaqlayıcı tədbirlər görəcək.

Beləliklə, tibbdə yeni texnologiyalar insanlığa ümid verir: xərçənglə mübarizə daha real, effektiv və əlçatan hala gəlir. Elm və texnologiyanın birləşməsi sayəsində milyonlarla insanın həyatı xilas edilə bilər.

Fortunamag.az