Kinematoqrafiyada rəngarəng köhnə şəhər

İçərişəhərdə hər addımda uzun müddət keçmiş dövrün mədəniyyət abidələri ilə rastlaşmaq mümkündür. Bunlar arasında qala tikililəri, Şirvanşahlar saray kompleksi, Bakı xanlarının iqamətgahı, hamamlar və karvansaraylar var. Qoruq ərazisində İslam dövrünə aid çoxlu abidələr – Cümə və məhəllə məscidləri, arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş qədim rəmzlər və maddi-mədəniyyət nümunələrinin sərgiləndiyi muzey ekspozisiyaları yerləşir. Azərbaycan xalqının digər xalqlara və dinlərə tolerant münasibətinin əks olunduğu “Tolerantlıq Muzeyi” də İçərişəhər ərazisində yaxınlarda açılıb.

Köhnə şəhər orta əsr şəhərsalma nümunəsi olmaqla yanaşı, eyni zamanda XX əsrin əvvəllərinə aid mədəniyyət və memarlığı da özündə birləşdirir. Buna görə də o, tanınmış kinorejissorların diqqətini cəlb edib və tez-tez cənub paytaxtı kinolentlərin çəkiliş mərkəzi seçilmişdir.

Köhnə şəhərin divarları ilk dəfə Azərbaycan sənədli filmi “Şəhər bağında xalq gəzintisi”ndə əks olunub. Dünya kinomatoqrafiyasının başlanğıc dövründə Bakıda Aleksandr Mişon rəhbərliyində fotoqrafiya klubu yaradılıb (o, rus fotoqraf, kinorejissor, jurnalist, redaktor və nəşriyyatçı olub, Bakı Fotoqrafiya Klubunun təsisçisi, Paris Milli Akademiyasının üzv-fotoqrafı). 31 mart 1898-ci ildə o, Mixaylovski (İdarəçi) bağında gəzintini təşkil edib və onu kinotasma üzərində çəkib. Gəzintidən toplanan vəsait xeyriyyə məqsədi üçün istifadə olunmalı idi.

Sovet dövründə İçərişəhər müxtəlif illərdə A. Ələkpərov, Q. Qasano, N. Rzaev, T. Mirzəyev, C. Qasano, N. Bəkirzadə və digər rejissorlar tərəfindən çəkilmiş sənədli və elmi-populyar filmlərin qəhrəmanı olmuşdur.

Amma İçərişəhərin həqiqi kinomatoqrafik tarixi 1924-cü ildə Azərbaycan xalq nağıllarına əsaslanaraq çəkilmiş “Qız qalası” filmi ilə başlayıb. O vaxtdan İçərişəhər bir çox filmlərin çəkiliş meydançasına çevrilib və bu filmlər vasitəsilə Baku milyonlarla kinoseyrçiyə, yalnız Sovet İttifaqında deyil, bütün dünyada tanıdılıb və sevilib.

Bakılılar, xüsusilə İçərişəhər sakinləri, çəkiliş prosesini izləməyi çox sevirdilər. Bu zaman Qala bəzən ekzotik Şərq şəhərinə, bəzən Latın Amerikası şəhərinə çevrilir, bəzən isə tarixi süjetlərin səhnəsi olurdu.

“Dulsineya Tobosskaya” filmindən fraqment

Köhnə dar küçələrdə bir zamanlar “Dulsineya Tobosskaya” filmində Don Kixot və Sanço Pansolar gəzmiş, məşhur rus kinoaktyorları Natalya Beloхvostikova və İqor Kostolevski isə lirik komediya “Qanuni evlilik”də çəkilmiş, çəkiliş aralarında isə yeni gələn kolleqalarına İçərişəhərin labirintlərini göstərərək bələdçilik etmişlər. Hətta məşhur sovet-isveç-fransız filmi “Tehran-43”ün böyük hissəsi 1979-1980-ci illərdə İçərişəhərdə çəkilmişdir.

“Tehran-43” filmindən fraqment

Elə həmin İçərişəhərdə rejissor Arif Babaev, yerli “qala sakini”, məşhur filmləri “Uşaqlığın son gecəsi” və “Gün keçdi”ni çəkmiş, bu unikal orta əsr şəhərsalma nümunəsinin atmosferini əks etdirmişdir. Digər “qala sakini”, rejissor M. Mikayılov, görmə qabiliyyətini itirdikdən sonra İçərişəhərdəki mənzilində M. Dadəşovun “Bakıda küləklər əsir” filmi üçün epizodik rolda çəkilmişdir.

“Gün keçdi” filmindən fraqment

Köhnə şəhər “Arşın mal alan” və “O olmasın, bu olsun” filmlərinin çəkiliş meydançası olmuşdur. Bu filmlər böyük Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun operettalarına əsaslanır. “Arşın mal alan” filmi 136 ölkədə göstərilmiş, 86 dilə, o cümlədən Çin dilinə dublyaj olunmuşdur. Film Mao Tse-tunqun da bəyənməsini qazanmış və o, Çində “Yorgan altında sevgi” adlı versiyanı çəkilməsini əmr etmişdir (çinlilər “yorgan” adını çadradan götürmüşdür).

“Arşın mal alan” filmindən fraqment

“O olmasın, bu olsun” filminin süjeti 1910-cu ildə Bakıda baş verir. Zəngin qoca dul ticarətçi Məşədi İbad,  oyunda uduzmuş bəyin qızı Gülnazı özünə gəlin etmək istəyir. Lakin qız tələbə Səlvəri sevir. Məşədi İbad bütün vasitələrə əl atır: vasitəçi tapır, insanları rüşvət edir, amma nəticədə qızın xidmətçisinə ərə gedir. Qoçu Əsgərin prototipi o dövrün məşhur qoçu Nəcəfqulu olmuşdur. Bəzi səhnələr qoçu ailəsinin narazılığına səbəb olmuşdur.

Çəkiliş zamanı aktrisa Münəvvər Kələntərlinin bir səhnədə qapının arxasında dayanaraq Səlvərlə Məşədi İbadın söhbətini eşitməsi zamanı, baş qəhrəman Gülçöhrəyə evlilik üçün rədd məktubu alıb otaqdan tələsik çıxarkən Münəvvər Kələntərli yıxılmış və kiçik barmağını sındırmışdır. Amma çəkiliş qrupu bundan sonra xəbər tutmuşdur.

Çəkilişlərin biri Kiçik Karvansarayda baş vermişdir. Orada qonaqlardan biri həqiqətən girişdə yıxılmış və bu epizod filmə daxil edilmişdir.

Məşhur Bakı sakini Yuli Qusman İçərişəhərdə “Qorxma, mən səninləyəm!” filmi üçün bir neçə kadr çəkmişdir. Bu film dərhal Sovet İttifaqı əhalisinin sevgisini qazanmış və uzun illər populyarlığını qorumuşdur. Üç onillik sonra Qusman həmin məşhur filmin davamını – “Qorxma, mən səninləyəm! 1919” çəkmişdir.

Müəllif:

Hökümə Ağayeva, elmi işçi
“İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi.

Fortunamag.az