Akademik Həsən Əliyev – Azərbaycan elminin və təbiət düşüncəsinin banisi

Dekabrın 15-i Azərbaycan elminin yaddaşında xüsusi yer tutan böyük alim, Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, akademik Həsən Əlirza oğlu Əliyevin doğum günüdür. O, ömrünü torpağa, təbiətə, elmə və Vətənə həsr etmiş, sadəliyi və mənəvi ucalığı ilə xalqın yaddaşında silinməz iz qoymuş şəxsiyyətlərdəndir. Alimin aydın düşüncəsi, geniş dünyagörüşü və yüksək nüfuzu ona zamanın fövqündə dayanan bir ömür qazandırıb.

Fortunamag.az bildirir ki, Həsən Əliyev 1907-ci il dekabrın 15-də Zəngəzur mahalının Comərdli kəndində dünyaya gəlib. XX əsrin əvvəllərində baş verən faciəli hadisələr onun ailəsini də didərgin salır. 1918-ci il qırğınları Comərdli kəndindən yan keçmir və sakinlər Naxçıvana üz tuturlar. Gənc Həsən Əliyev bütün çətinliklərə baxmayaraq, elmə olan marağını itirmir. Naxçıvan şəhərində axşam kənd məktəbində təhsil alır, dünyagörüşü və fəallığı ilə həmyaşıdlarından seçilir. Gənc yaşlarından qələmə sarılaraq mətbuatda çıxış edir, maarifçilik ideyalarını cəsarətlə səsləndirir.

O, eyni zamanda Naxçıvan Kənd Təsərrüfatı Texnikumunda təhsil alır, Torpaq Komissarlığında çalışaraq zəngin təcrübə qazanır. 1932-ci ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunu bitirən Həsən Əliyev qısa müddətdə kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrində dərin bilik və bacarıq sahibi kimi tanınır. Onun çalışqanlığı və elmi potensialı diqqətdən kənarda qalmır, məsul vəzifələrə irəli çəkilir.

Elmi yolunu davam etdirən gənc alim aspiranturaya qəbul olunur. 1937-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan filialında fəaliyyətə başlayan Həsən Əliyev torpaqşünaslıq sahəsində ciddi tədqiqatlara başlayır. Xüsusilə Qobustan ərazilərində apardığı araşdırmalar onun ilk fundamental monoqrafiyası ilə nəticələnir. Bu əsər quraq iqlim şəraitində torpaqdan səmərəli istifadə yollarını elmi əsaslarla ortaya qoyur və böyük maraq doğurur.

Akademik Həsən Əliyevin elmi fəaliyyəti çoxşaxəli olub. Meşə torpaqlarının coğrafiyası, torpaq xəritələrinin hazırlanması, ekoloji tarazlığın qorunması, quru meliorasiya və bioloji müxtəlifliyin mühafizəsi onun əsas tədqiqat istiqamətlərini təşkil edib. O, dağ yamaclarında və meşə altından çıxmış torpaqlarda fitomeliorasiya işlərinin elmi əsaslarını formalaşdıran ilk alimlərdəndir.

İkinci Dünya müharibəsi illərində Vətən qarşısında borcunu silah ilə yerinə yetirən Həsən Əliyev cəbhədə zabit kimi xidmət edir, ağır yaralanır. Müharibədən sonra isə yenidən elmə qayıdır və rəhbər vəzifələrdə çalışaraq Azərbaycan elminin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Gənc yaşlarında akademik adına layiq görülməsi onun elmi nüfuzunun göstəricisi idi.

1950-ci illərdən başlayaraq alimin fəaliyyətində yeni bir mərhələ – ətraf mühitin mühafizəsi ideyası ön plana çıxır. O, təbiətin qorunmasını yalnız elmi deyil, həm də mənəvi məsuliyyət kimi qəbul edir. Bu istiqamətdə gördüyü işlər, xüsusilə “Həyəcan təbili” əsəri cəmiyyət üçün bir çağırış, bir vicdan səsi oldu. Kitab Azərbaycan insanında təbiətə sevgi və məsuliyyət hissinin formalaşmasına böyük təsir göstərdi.

Həsən Əliyev həm də beynəlxalq miqyasda Azərbaycan elmini tanıdan görkəmli alim idi. Konfranslarda, simpoziumlarda çıxış edərək ölkəsinin təbiətini, ekoloji problemlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırırdı. Fotoqrafiya isə onun təbiət sevgisinin başqa bir ifadə forması idi – çəkdiyi şəkillərlə Azərbaycanın gözəlliyini əbədiləşdirirdi.

Pedaqoji fəaliyyəti ilə də seçilən alim yüzlərlə tələbənin, onlarla elmlər namizədi və doktorunun yetişməsində mühüm rol oynayıb. Sadəliyi, səmimiyyəti, ədaləti və insanlara qayğısı ilə hər zaman hörmət qazanıb.

Akademik Həsən Əliyev 1993-cü ildə Bakıda vəfat edib və Fəxri xiyabanda dəfn olunub. Lakin o, torpağa tapşırılsa da, adı Azərbaycan elminin, təbiətinin və milli yaddaşının ayrılmaz hissəsi kimi yaşayır. Onun ömrü elmə həsr olunmuş bir ömür, irsi isə gələcək nəsillər üçün yol göstərən bir işıqdır.